1. Mạch máu não – Hệ thống quan trọng nhưng dễ bị tổn thương

Mỗi ngày, não bộ chỉ chiếm khoảng 2% trọng lượng cơ thể nhưng lại tiêu thụ đến 20% lượng oxy và năng lượng. Để duy trì sự sống và hoạt động nhận thức, não cần được nuôi dưỡng liên tục bởi hệ thống mạch máu não – bao gồm các động mạch cảnh, động mạch sống nền và hàng triệu mao mạch nhỏ li ti.

Tuy nhiên, theo thời gian và lối sống không lành mạnh, mạch máu não có thể bị tổn thương do xơ vữa, viêm nhiễm, hoặc co thắt, từ đó gây ra hàng loạt rối loạn thần kinh, ảnh hưởng nghiêm trọng đến trí nhớ, thăng bằng và thậm chí dẫn đến tai biến mạch máu não (đột quỵ).

Việc nhận biết sớm những dấu hiệu cảnh báo mạch máu não đang bị tổn thương giúp bạn chủ động điều chỉnh và ngăn ngừa nguy cơ đột quỵ – biến chứng có thể cướp đi tính mạng hoặc để lại di chứng nặng nề.

2. Vì sao mạch máu não dễ bị tổn thương?

Mạch máu não có cấu trúc rất tinh vi, chịu trách nhiệm cung cấp oxy và dưỡng chất cho hàng tỷ tế bào thần kinh. Một số yếu tố gây tổn thương hệ mạch não bao gồm:

• Tăng huyết áp mạn tính: Làm tổn thương lớp nội mạc mạch máu, gây xơ vữa hoặc phình mạch.
   
• Mỡ máu cao (cholesterol LDL): Tạo mảng xơ vữa, làm hẹp lòng mạch não.
   
• Tiểu đường: Gây viêm và tổn thương mao mạch não.
   
• Hút thuốc, rượu bia, stress: Làm co thắt và suy yếu thành mạch.
   
• Tuổi cao: Mạch máu mất đàn hồi, dễ vỡ hoặc tắc nghẽn.
   
• Ít vận động, béo phì: Làm giảm lưu thông máu đến não.
   

Việc chủ động theo dõi các triệu chứng bất thường có thể giúp phát hiện sớm tổn thương mạch máu não ngay từ giai đoạn đầu.

3. 7 dấu hiệu cảnh báo mạch máu não bị tổn thương

1. Đau đầu kéo dài, đặc biệt vào sáng sớm

Đau đầu là một trong những biểu hiện phổ biến nhất khi mạch máu não bắt đầu bị rối loạn.

• Đặc điểm cơn đau: âm ỉ, lan tỏa, cảm giác nặng đầu như bị bóp chặt.
   
• Thường xuất hiện vào buổi sáng sớm – khi máu lưu thông kém nhất.
   
• Không giảm khi nghỉ ngơi hoặc uống thuốc giảm đau thông thường.
   

Nguyên nhân thường do mạch máu não bị co thắt, thiếu oxy hoặc áp lực nội sọ tăng cao. Nếu cơn đau đầu kéo dài trên 3 ngày hoặc lặp đi lặp lại trong tháng, bạn nên đi kiểm tra sớm.

2. Hoa mắt, chóng mặt, mất thăng bằng

Đây là dấu hiệu cho thấy lưu lượng máu lên não không đủ – một cảnh báo sớm về tổn thương mạch máu não:

• Cảm giác quay cuồng khi thay đổi tư thế hoặc di chuyển nhanh.
   
• Mất thăng bằng, phải vịn vào tường hoặc người khác khi đi lại.
   
• Đôi khi kèm buồn nôn, mờ mắt, ù tai.
   

Tình trạng này thường bị nhầm với rối loạn tiền đình, tuy nhiên nếu xảy ra ở người cao tuổi, người có bệnh lý tim mạch, thì rất cần kiểm tra chuyên sâu hệ mạch máu não.

3. Suy giảm trí nhớ, kém tập trung

Não bộ thiếu máu và oxy do tổn thương mạch máu não sẽ khiến chức năng nhận thức bị rối loạn:

• Khó ghi nhớ sự kiện mới, hay quên vật dụng hàng ngày
   
• Mất tập trung khi làm việc, học tập
   
• Trí nhớ ngắn hạn suy giảm đáng kể
   

Đây là dấu hiệu sớm của thoái hóa mạch máu nhỏ trong não, nếu không điều chỉnh kịp thời có thể dẫn đến sa sút trí tuệ, Alzheimer hoặc đột quỵ nhẹ.

4. Tê bì tay chân, yếu nửa người

Tổn thương mạch máu não, đặc biệt ở vùng bán cầu đối diện cơ thể, sẽ gây ảnh hưởng đến chức năng vận động:

• Tê bì một bên tay hoặc chân (trái/phải)
   
• Cảm giác châm chích, mất cảm giác, phản xạ chậm
   
• Yếu cơ nhẹ đến mức cầm nắm, đi lại khó khăn
   

Nếu tình trạng tê bì chỉ xảy ra thoáng qua vài phút, đó có thể là “tia chớp báo giông” – dấu hiệu cơn thiếu máu não thoáng qua (TIA), một tiền đề của đột quỵ.

5. Nói lắp, nói chậm, rối loạn ngôn ngữ thoáng qua

Người có tổn thương mạch máu não ở vùng Broca (trung tâm ngôn ngữ) có thể gặp các rối loạn sau:

• Nói lắp bất thường khi đang trò chuyện
   
• Phát âm không rõ, khó tìm từ diễn đạt
   
• Nghe hiểu kém hoặc mất khả năng viết tạm thời
   

Đây là dấu hiệu thần kinh cần được đánh giá chuyên môn ngay lập tức.

6. Rối loạn giấc ngủ, mệt mỏi mãn tính

Thiếu máu lên não kéo dài do mạch máu não suy yếu sẽ ảnh hưởng đến chất lượng giấc ngủ:

• Mất ngủ, khó vào giấc hoặc tỉnh giấc giữa đêm
   
• Dễ gặp ác mộng, cảm giác hoảng loạn khi tỉnh
   
• Mệt mỏi, đau đầu, chóng mặt sau khi thức dậy
   

Nhiều người nhầm lẫn điều này với rối loạn thần kinh thực vật, tuy nhiên nó có liên quan mật thiết đến lưu lượng máu não suy giảm.

7. Thị lực kém, mờ mắt từng cơn, nhìn đôi

Một trong những biểu hiện đáng sợ của tổn thương mạch máu não là ảnh hưởng đến thị giác:

• Nhìn mờ một bên mắt, kéo dài vài phút
   
• Thấy hình ảnh đôi, mất định hướng
   
• Mất thị lực thoáng qua (giống tắt màn hình)
   

Đây là dấu hiệu rất rõ của thiếu máu lên não cục bộ thoáng qua, cần xử trí y tế khẩn cấp để ngăn nguy cơ đột quỵ.

4. Biến chứng nếu mạch máu não tổn thương kéo dài

Không phát hiện và can thiệp sớm tổn thương mạch máu não có thể dẫn đến:

• Nhồi máu não (đột quỵ nhồi máu)
   
• Xuất huyết não (vỡ mạch máu não)
   
• Teo não – sa sút trí tuệ
   
• Liệt nửa người – rối loạn vận động
   
• Tử vong do tai biến mạch máu não cấp tính
   

5. Làm gì khi có dấu hiệu tổn thương mạch máu não?

Chủ động kiểm tra sức khỏe thần kinh – mạch máu

• Chụp MRI, CT sọ não
   
• Siêu âm Doppler mạch máu cổ
   
• Đo huyết áp, đường huyết, mỡ máu
   
• Thăm khám chuyên khoa nội thần kinh
   

Xây dựng lối sống bảo vệ mạch máu não

• Giảm ăn mặn, dầu mỡ, tăng rau xanh – cá – hạt
   
• Vận động thường xuyên (đi bộ, yoga, khí công)
   
• Ngủ đủ 7–8 tiếng/ngày
   
• Kiểm soát stress, giữ tinh thần tích cực
   

Không tự ý dùng thuốc, không chủ quan với dấu hiệu thoáng qua

Nhiều người thường bỏ qua các triệu chứng thoáng qua như chóng mặt, tê tay chân vì nghĩ do “mệt mỏi thông thường”. Nhưng thực tế, mạch máu não có thể đã bị tổn thương ở mức độ nhẹ – giai đoạn này dễ phục hồi nếu can thiệp sớm.

6. Những ai nên kiểm tra mạch máu não định kỳ?

• Người trên 50 tuổi
   
• Người có tiền sử huyết áp cao, tiểu đường, mỡ máu
   
• Người từng có cơn TIA hoặc tiền sử gia đình đột quỵ
   
• Người thường xuyên mất ngủ, stress kéo dài
   
• Người có triệu chứng như đã liệt kê ở phần 3
   

7. Kết luận

Mạch máu não là “đường sống” của não bộ – nếu hệ mạch này bị tổn thương, hàng loạt chức năng sống sẽ suy giảm nghiêm trọng. Việc nhận biết 7 dấu hiệu cảnh báo sớm sẽ giúp bạn chủ động phòng ngừa, kiểm soát nguy cơ đột quỵ – tai biến hiệu quả hơn.

Đừng để tới khi có di chứng như liệt nửa người, mất ngôn ngữ hay sa sút trí tuệ mới tìm cách điều trị. Hãy lắng nghe cơ thể từ những thay đổi nhỏ nhất và chăm sóc mạch máu não ngay từ hôm nay.